Бундан нақ 51 йил илгари — 1967 йилнинг 3 сентябрида Швецияда автотранспортлар ҳаракатланиши йўлнинг чап томонидан ўнг томонига ўтказилган эди. Албатта, дабдурустдан мутлақо бошқа ўзанга тушиш осон кечмаган, айниқса, «H» куни (швед тилида Dagen «H» — Högertrafik — ўнг томонлама ҳаракатланиш) — ўнгга ўтиш бошланган 3 сентябрь куни.

Муаммонинг илдизи

Швеция XX асрнинг ўрталарига келиб континентал Европадаги чап томонлама ҳаракатланиш амал қилиб турган охирги мамлакат эди. Барча қўшни скандинавлар (Дания, Норвегия, Финляндия) ўнг томонда ҳаракатланишар, чегара билан кесишмаларда ҳайдовчилар том маънода боши берк кўчага кириб қолишарди.

Ўнг томонга ўтиш тарафдорлари экспертларга таяниб шундай қилсак авариялар сони пасаяди дейишарди. Айниқса, рули чап томондаги машиналар йўлнинг ўнг томонидан ҳаракатланса (ҳолбуки Швециядаги машиналар чап томонда ҳаракатланса ҳам рули чап томонда эди) манзара яхши кўрингани боис юзма-юз тўқнашувлар анча камайишидан умидвор эди улар.

Бу ички муаммо бўлганида ҳам майли эди: номигагина чегара қўйилган ҳудудларда норвег ва фин ҳайдовчилари ҳадеб «чапақай» шведларга дуч келиб қолаверишдан юрак олдириб қўйишганди. Қилкўприк устида дуч келиб қолган икки эчки ҳақидаги эртакни эслатади...

Хуллас, шведлар шошилишмаса бўлмасди: чунки ўша пайтлардан Европа бир хил ва арзон тўгарак чироқлардан тўғри бурчакли, ҳар бир машина учун махсус ишлаб чиқилган фараларга ўтишни бошлаб юборганди — ҳар бир ўтказиб юборилган йил ортиқча харажат дегани.

Қизиғи, 1955 йилги умумхалқ овоз беришида 85 фоиз қатнашчилар ўнг томонга ўтишга қарши бўлишганди. Шунга қарамай, Швеция парламенти консерватив фикрловчи халқи билан ҳисоблашиб ўтиришни ўзига эп кўрмади ва ўнг томонга ўтиш бўйича шуғулланувчи давлат комиссиясини тузди.

Ўзгариш учун нима қилишди? 

Ислоҳотчилар олдида улкан ва заҳматли иш турарди, аммо уларнинг қарори қатъий эди: Швециядаги барча светофорларни янгитдан ўрнатиб, йўл белгиларини янгилаб чиқишди, чорраҳалар ўзгартиришди, бир томонлама ҳаракатланишга рухсат этилган кўчаларда автобус бекатларининг жойи ўзгартирилди, барча машиналарнинг фаралари ўнг томонга мослаб созлаб чиқилди. Бира тўла «ҳақиқий европалик» бўлиш учун сариқ рангдан воз кечилиб, йўлларга чизишда оқ бўёқдан фойдаланилди.

Энг қийини автобусчиларга бўлди: 8000 та автобуснинг эшикларини чап томондан ўнг томонга ва аксинча, ҳайдовчисини ўнг томондан чап томонга ўтказишга озмунча меҳнат ва харажат кетадими?!

Шу қийинчиликлардан чўчиган айримлар (масалан, Гётеборг шаҳри автобусчилари) янги автобуслар сотиб олиб, ўзлариникини «чап қўл қоидаси»га содиқ қилаётган покистонликларга пуллаб юборишди.

Тарғибот ишларини-ку, айтмаса ҳам бўлади. Нақ 30 саҳифали ахборот буклети, икки рангли қўлқоплар (у пайтларда ҳайдовчилар қўлқоп кийишган, қизили — чап, яшили — ўнг). Ҳатто радиода таралаётган қўшиқ ўнгга ўтишга чорларди: «Ўнгга ол, Свенссон» («Håll dig till höger, Svensson»).

«H» куни

1967 йилнинг 3 сентябри, якшанба соат тонгги 5:00 да ўнгга ўтишга старт берилди. Бунгача тунги соат бирдан эрталабки соат олтигача (катта шаҳарларда бундан ҳам узоқроқ чўзилди) шахсий транспортни ҳайдаш тақиқлаб қўйилди.

Бу пайтда ишчилар светофорларни ёқиб, янги йўл белгиларининг ғилофларини очишга улгуришлари керак эди, ҳатто одам етишмаганидан аскарларни ёрдамга чақиришди.

Ўнг томонга ўтилгандан кейин тезликни пасайтиришни кўзда тутувчи махсус тартиб жорий этилди.

Оқибати

Умуман олганда, ўнг томонлама ҳаракатланишга ўтиш силлиқ кечди. Дастлабки икки кунда ўлимга олиб келувчи биттаям ЙТҲ содир бўлмади. «H» кунидан бир ой ўтиб ҳақиқатан ҳам авариялар сони анча-мунча камайди.

Швецияда «чап қўл қоидаси» фақат метро ва поездларда сақланиб қолган.

Кейинги йили «катта оға»сининг тажрибасидан руҳланган Исландия, гарчи оролда жойлашган, гарчи норвег ва финлар билан ҳеч қачон тўқнашиб кетмаса ҳам автомобилларини ўнг томонга ўтказди.

Хулоса ўрнида

Ўнгга ўтган битта шведлармас, яна улар Европада охири бўлишибди, дерсиз. Бу рост.

Аммо бугунга келиб энг хавфсиз йўллар Швецияники. Йўл-транспорт ҳодисаларидан камдан-кам одам ҳалок бўлади — улар дунёда энг олдинги ўринда (интернетдан истаганча маълумот қидириб кўришингиз мумкин).

Энди шведлар йўлларда қурбонлар умуман бўлмаслиги нима қилиш керак деб, бош қотиришяпти. Йўлларни мослашяпти, ўзларини мослашяпти. Энди улар биринчи...