Куни кеча «Коррупцияга қарши муросасиз муносабатда бўлиш муҳитини яратиш, давлат ва жамият бошқарувида коррупциявий омилларни кескин камайтириш ва бунда жамоатчилик иштирокини кенгайтириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Президент Фармони ва «Коррупцияга қарши курашиш фаолиятини самарали ташкил этишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги Президент қарори лойиҳалари regulation.gov.uz — норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамаси порталига муҳокамага қўйилди.

Бир кун давомида Президент қарорига 50 га яқин, фармонига эса 100 га яқин фуқаро ўз таклифларини билдиришди. Билдирилаётган таклифлардан шуни англаш мумкинки, халқимиз ҳам коррупция балосидан «чарчаган».

150 нафарга яқин фуқаро орасидан аксарияти порахўрликдан азият чеккан тадбиркорлар эканлигини билиш мумкин. Улардан ҳозирча 80 фоизи ҳужжатларнинг «Коррупционер реестри» ва «Декларациялаш» бандларига кўпроқ ўз таклиф-мулоҳазаларини билдиришган.

Д.Н., тадбиркор: «Декларацияга нега энди 2022 йил 1 январгача бўлган даврда орттирилган мол-мулкни келиб чиқиш манбаси кўрсатилиши шарт эмас. Бу, ўз навбатида, ўша давргача ҳамма орттирилган ноқонуний (эҳтимол) мол-мулкни декларация қилиш шарт эмас ва шу сабабли булар учун ҳеч қандай жавобгарлик йўқ, деганими? Бу ҳужжатда коррупцияга муросасиз кураш дейилаяпти, рост муросасиз курашмоқчи эканмиз, бирор бир даврни белгилаб беришнинг ўзи хатолик.»

Ш.Х.: «Қарор лойиҳасининг 3-4 моддалари умуман мантиққа тўғри келмайди. Ҳокимият, давлат органлари, ташкилотлари коррупцияга карши ички назорат тузилмаларига тайинланаётган ходимларни ишга қабул қилиш ва озод этиш масаласи (ходимларга босим ўтказилмаслиги учун) коррупцияга қарши Агентлик штат бирлигидан Адлия вазирлиги билан келишган ҳолда, улар ваколатида бўлиши лозим.

7-моддада коррупция хавфларини баҳолаш электрон тизими жамоатчилик учун очиқлиги таъминланиши кўрсатилиши лозим.»

Т.С.: «Давлатимизда бойлик тўплашга, яъни 1% бой, 99% камбағал бўлиб юришигаям қарши курашинглар. Бойлик учун солиқ киритинглар, қават-қават участка, 10талаб машина, квартираларни йиғишни тўхтатинглар, оддий фуқаро битта ўртача машина олиши учун йиллаб пул йиғиб солиқ тўлайди, айрим "тадбиркор" ва "мансабдорлар" белгиланган арзимас 12% солиқни тўлаб шунча бойлик йиғади, ҳа яна "супер юлдузлар"чи қачон солиқ тўлаб дабдабани реклама қилишдан тўхташади. Яна одамларни ишлатиб "кластер"га айланган, анчагина катта маблағни қанақа қилиб олгани номаълум «тадбиркорлар» халқни ишлатиб 1-1.5 млн ойлик беришиниям кўриб чиқиш керак. Ишчилар яхши ойликка ишламаса иқтисод ривожланмайди.»

А.З., тадбиркор: «Ҳужжатдаги «уларнинг турмуш ўртоғи ва вояга етмаган фарзандлари» деган банд мавҳум бўлиб қоляпти. Вояга етган фарзандлари топширмайдими? Унда коррупциядан орттирган бойлигини айни вояга етган фарзандига расмийлаштириб қўяди. Шу ерда бўшлиқ бор...

Ж.М.,тадбиркор: «Реестрга эски коррупционерларни ҳам киритиш шарт. Фақат янгиларини эмас».

Б.О.,тадбиркор: «Уларнинг турмуш ўртоғи ва вояга етмаган фарзандларининг даромадлари ва мол-мулкини»... Уларнинг вояга етган фарзандларичи? Уларнинг акаси, укаси, ота-онаси-чи? Қайси ўғри порахўр, пора ҳисобига қўлга киритган мулкни ўзини номига расмийлаштиради. Буни ҳатто мактаб боласи ҳам яхши биладику. Очиқчасига, уялмасдан қонунда лазейка қолдиришдан бошқа нарса эмас бу. Халқни шу даражада ахмоқ деб ўйлаяпсизларми? Қонунда назарда тутилган қариндошлар доираси кенгайтирилиши шарт. Унга нафақат турмуш ўртоғи ва вояга етмаган фарзандлари, балки ҳамма яқин қариндошлари — ота-она, ака-ука, опа-сингилдан тортиб қайнона-қайнота, амма-холаларигача киритилиши шарт.»

И.Х., журналист: «Коррупцияга қарши курашишнинг жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, давлат хизматчиларнинг ва мансабдор шахсларнинг ва уларнинг оила аъзоларининг нафақат даромадларини, балки харажатларини ҳам назорат қилиш шарт, чунки даромади 10 млн. сўм бўлган киши чет элдан вилла сотиб оломайди».

С.З., тадбиркор: «Коррупцияга қарши курашиш агентлигининг қонуний фаолиятига тўсқинлик қилган ва (ёки) қонуний талабларини бажармаган мансабдор шахсларга нисбатан маъмурий жавобгарликни назарда тутувчи қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш. Бу бандда (25-банд) маъмурийни жиноийга алмашатириш керак.»

Ж.Ф., тадбиркор: «Мол-мулкни декларация қилишда унинг келиб чиқиш манбасини тасдиқлаш шарти лойиҳада таклиф этилаётганидек, 2022 йил 1 январдан сўнг орттирилган мол-мулкка нисбатан татбиқ этилиши кулгули. Ўмарган, ўмарди, улгурган, улгурди, принципими бу. Камида 2019 йил 1 январдан сўнг орттирилган мол-мулкка тадбиқ этилиши лозим.

И.А., мустақил изланувчи: «Фармоннинг 4-бандида 2022 йил 1 январдан бошлаб, давлат хизматчилари, давлат улуши 50 фоиздан юқори бўлган ташкилотлар, давлат корхоналари ва муассасалари раҳбарлари ва ўринбосарлари, уларнинг турмуш ўртоғи ва вояга етмаган фарзандларининг даромадлари ва мол-мулкини мажбурий декларация қилиш тизими жорий этилиши белгиланмоқда. Фармон мазкур бандига мансабдор шахсларнинг ака-укалари, опа-сингиллари, қайнота-қайноналарнинг ва ҳатто келинлар, куёвлар ва уларнинг ота-оналаригача даромадлари ва мол-мулклари мажбурий декларацияланишини киритиш керак. Бундан ташқари, ушбу банд билан мол-мулкни декларация қилишда унинг келиб чиқиш манбасини тасдиқлаш шарти 2022 йил 1 январдан сўнг орттирилган мол-мулкка нисбатан татбиқ этилиши назарда тутилмоқда. Ушбу банд камида 2017 йил 1 январдан сўнг орттирилган мол-мулкка тадбиқ этилиши лозим.»

Д.С., тадбиркор: «Фармон ва кўзда тутилган коррупцияга қарши кураш қонунчилиги доирасида «якуний бенефициар» тушунчаси ва уни аниқлаш механизмларини белгилаш лозим.

Кўриб турибсиз, ҳокимият билан чатишиб кетган олигархлар ҳеч қачон ўз йирик активларини ҳатто яқин қариндошлари номига ҳам расмийлаштиришмайди. Бунинг учун шотирлар, югурдаклар ва офшорда фаолият кўрсатувчи кўр субъектлар паутинаси мавжуд.

Эсланг, Гулнора Каримова ёки унинг фарзандларидан қайси бирининг номида мулк ёки активлар мавжуд эди...

Шунинг учун Коррупцияга қарши кураш агентлигига коррупцион битимлар ва схемалар борасида жиноий субъектларнинг якуний бенефициарини мотивацияланган далиллаш асосида эълон қилиш ва бу бўйича судга даъво киритиш ҳуқуқи берилиши керак.

Масалан, айтайлик шартли яшил боғни бузиб уч баробар қиммат нархда объект қураётганларнинг якуний бенефициари кимлигини ҳамма билади.

Лекин ҳаммаси гўёки учинчи шахслар ва "хорижий инвесторлар" номи остида. Шу пайтда Агентликнинг мотивацияланган далиллаши майдонга чиқиши керак ва уч баробар қиммат нархда Бетонсити ёки Бетонкўприкни қураётган одам Фалончи дея эълон қилишга ҳақли бўлиши, табиийки унга қарши маҳкама очишга ваколатли бўлиши лозим.»

С.А.,тадбиркор: «Декларацияни барча яқин қариндошлари тўлдириши керак».

Б.Д., давлат хизматчиси: «Қариндош бўлмасдан, лекин коррупцион алоқага эгалиги жамоатчилик томонидан исботланадиган шахсларга мансабдорнинг боғлиқлиги унинг жавобгарликка тортилишига асос бўлиши керак. Қариндошлик жамоаси атайин камайтирилгандек. Ҳар қандай кичик детал жавобгарликка олиб келадиган қонун бўлмас экан, коррупцияга атай ён берганлик бўлиб қолаверади. Жазо чоралари ҳам ўта кучайтирилиши лозим. Хитойники каби ўлим жазосини сўрамаяпмиз, шунга яқин коррупцияга аралашса, ҳаёт-мамот каби иложсиз қолишини билиши шарт.»

М.М.,тадбиркор: «Бирон бир ўғри чиновник ноқонуний даромадлари ва активларини ўзи ёки хотини ё вояга етмаган боласига расмийлаштирмайди. Саройларда яшаётган чиновникларга ва миллиардлик активлар эгаларига қаранг — ака-укалар, опа-сингиллар, қайнота-қайноналарнинг ва ҳатто келинлар, баъзида эса куёвларнинг узун рўйхати пайдо бўлади.

Ва энг асосий нуқта ҳам атайин эмасдир, балки билмайин тушириб қолдирилган. Чиновниклар ва уларнинг қариндошларининг нафақат даромад ва активлари, балки барча йирик харажатлари ҳам назорат қилиниши керак. Йирик харажатлар ўлароқ базавий миқдорнинг 100 баробаридан ортиқ ҳар қандай харажат тушунилиши зарур. Чиновник ва унинг қариндоши шу қийматдан юқори суммага мебель оладими, машина ё уйми ёки акциями ҳаммаси қайд этилиши, декларацияга тушиши керак.»

Д.Х., дастурчи: «Нимага фақат қонун кучга киргандан кейинги ҳолатлар назарда тутилган. Илгари коррупция содир этган фуқароларчи? Уларнинг яқин, узоқ қариндошларию, қайнона-қайнотаси, неваралари уларни ким ҳисобга олади. Йирик харажатларичи? Охирги бенефициарларичи, уларни аниқлаш механизмичи? Қонун нега шу пайтгача чўзилди.»

Юқорида айрим ҳамюртларимизнинг фикр-мулоҳазалари келтириб ўтилди. Сиз ҳам ўз таклифларингиз билан коррупцияга қарши курашинг. Жамоатчилик муҳокамасида фаол иштирок этинг:

Президент Фармони лойиҳаси

Президент Қарори лойиҳаси