Андроид қурилмалар учун Xabar.uz мобил иловаси. Юклаб олиш ×
IOS qurilmalar uchun Xabar.uz mobil ilovasi. Юклаб олиш ×

Уран конида на шовқин, на заҳарли чиқинди бор — Қозоғистон

Уран конида на шовқин, на заҳарли чиқинди бор — Қозоғистон

Фото: «Xabar.uz»

Қозоғистон уран заҳиралари бўйича Австралиядан кейин иккинчи, уран қазиб олиш бўйича биринчи ўринда туради. Ер ости эритмаси орқали уран қазиб олиш илк  марта 1960 йилларда қўлланилган. Қоратов уран конида уранни саноат йўли билан қазиб олиш 2009 йилда бошланган. Кон тўлиқ «Каратау ҚК»га тегишли бўлиб, унда Uranium One (Росатом давлат корпорациясининг бир қисми) 50 фоиз улушга эга. Унинг қолган 50 фоизи «Казатомпром» АЖ МАКга тегишли. Иш қорлаш усулида қазиб олинадиган маъданлар таркибида уран миқдори бошқа усулда қазиб олинадиган маъданларга нисбатан камроқ бўлса-да, маҳсулот таннархи 2,0-2,5 баробарга паст, ер қаъридан уранни қазиб олиш даражасининг юқорилиги эса 80-90 фоизни ташкил этади.

Уран қандай қазиб олинади?

«Каратау» уран конига уюштирилган пресс-тур орқали ураннинг ишлаб  чиқарилиш жараёнининг гувоҳи бўлдик. Бу ишлаб чиқариш жараёни экологик тоза, яъни табиатга зарари йўқ.

Конда уран суюқ ҳолатда қазиб олинади. Уранни ишлаб чиқариш ер остида амалга оширилади. Бу уранни технологик ҳайдовчи ва сўриб олувчи тизими орқали қазиб олишдир.  Мазкур усул «қумлоқ» турдаги конларда юқори самара беради. Яъни, ер ости қудуқларида олтингугурт эритмаси қуйилиб, руда эритилади. Қайта ишлаш заводида эса уран ион алмашинадиган қатрон, яъни сорбент ёрдамида ажратиб олинади. Сорбент қоришмада ўз ионларини уран ионларига алмашиш хусусиятига эга материал. Уран чўкмаси филтрлаш орқали қуритилади, сариқ рангли кукун ҳолатидаги жисм, уран оксиди харидорларга юборилади.

Бу ерда ишлаётган мутахассисларнинг таъкидлашича, бир дақиқа ҳам ишни тўхтатиб бўлмайди. Беш кун давомида бурғуланган қудуқларнинг умри етти йилгача давом этади. Ишлаб чиқарилган чиқиндилар ёки ўз умрини ўтаб бўлган қудуқлар кўмилади, 200 йилгача бу ерда ҳеч қандай иш амалга оширилмайди. Яъни, бу ишлаб чиқариш усули экологияга зарар етказмайди, ураннинг қолдиқлари, чиқиндилари ҳеч қаерга ташланмайди ёки сувлар орқали оқизилмайди. Ер остида ишлаб чиқариш усули таннархни 2-2,5 баробар камайтиради. Ер қаъридан қазиб олиш даражаси 80-90 фоизни ташкил этади.

Мамлакат келгусида атом электр станциясини қуришни режалаштирмоқда.

Қоратов саноат майдончасида

Кўпинча уран деганда заҳарли моддани тушунамиз. Биз ҳам бу ерга келиб ўз кўзимиз билан кўргунимизча худди шундай ўйлагандик. Гўёки, бу ерда ишлаётган ёки яшаётган аҳоли заҳарли моддани «ютиб» умри қисқариб бораётгандек. Аммо сафаримиз чоғида биз ҳеч қандай хавфни сезмадик. Бу ерда жойлашган қишлоқ аҳолиси ҳам ҳеч қандай экологик хавфни ҳис қилмайдилар. Уран қазиб олиш фақат ер тагида амалга оширилади. Қолаверса, таркибида уран мавжуд бўлган концентратларни қазиб олиш ва қайта ишлаш жараёнлари тўлиқ, то якуний маҳсулот олгунга қадар автоматлаштирилган иш жараёнининг гувоҳи бўлишингиз мумкин. Яъни, барча ишни фақат технология бажаради, уни бошқариб турадиган ишчи ходимлар, уран қазиб олинадиган ҳудуддан анча олисда.

Кончилар учун Қоратов саноат майдончасида барча қулайликларга эга ётоқхона, қишки, ёзги спорт майдончалари, сузиш ҳавзалари, сартарошхона, ошхона, тиббиёт маркази доимо фаолият кўрсатади.  Қоратовда ишлайдиган ходимлар шу ерга яқин қишлоқ аҳолиси турмуш сифатини ошириш учун ҳам турли тадбирларни амалга оширишда фаол. Масалан, уруш фахрийларини, даромади паст оилаларни қўллаб-қувватлаш шулар жумласидан.

Мактабларга совға қилинган компютерлар, жиҳозланган лаборатория хоналари эса ўқувчиларнинг муҳандислик касбига бўлган қизиқишини орттирмоқда. Ходимларнинг айтишича, бу ерда ишлаётганларнинг кўпчилиги шу мактабни битириб тоғ-кон саноатининг ривожланишига ҳисса қўшиб келаётган ёшлар экан. Бутун дунёда уран қазиб чиқариш бўйича етакчи ўринларда турадиган ушбу ишлаб чиқариш саноатида жуда сокинликнинг гувоҳи бўлдик. Бу ерда заҳарли, табиатга зарар етказадиган чиқинди, қулоқни қоматга келтирадиган шовқинни эшитмайсиз. Биз айланган ўша ҳудудда, ер остида мамлакат ривожига ҳисса қўшаётган улкан бойлик – уран доимий «ҳаракат»да эканлигини, ер юзига чиқиб мамлакат ривожига ҳисса қўшаётганини тасаввур ҳам қилолмайсиз.

Эътиборимизни тортган яна бир ҳолат, гарчи бу йўлларда катта-катта юк машиналари юрса-да, бу йўллар тоғлар орасида жойлашган бўлса-да кечагидек таъмирдан чиққандек текис ва равонлиги бўлди. Худди шаҳар марказида, текис йўлларда юргандек  ҳис қилдик ўзимизни.

Маълумот ўрнида: Табиий уран ишлаб чиқариш бўйича давлатлар жаҳон рейтингида Қозоғистон, Австралия, Намибия, Канададан кейин Ўзбекистон бешинчи ўринда. Ўзбекистонда уран қазиб олиш ҳам шу экологик усулда амалга оширилади. Бу энди алоҳида мавзу.

Барно Султонова

Изоҳлар 0

Изоҳ қолдириш учун сайтда рўйхатдан ўтинг

Кириш

Ижтимоий тармоқлар орқали киринг