Кеча, 30 июл куни Макроиқтисодий ва ҳудудий тадқиқотлар институтида «Ўзбекистоннинг узоқ муддатли кам углеродли ривожланиш стратегияси ва яшил энергия сертификатлаш тизими» мавзусида давра суҳбати бўлиб ўтди.

Тадбирда вазирлик ва идоралар, халқаро ташкилотлар, хусусий сектор ва банкларнинг вакиллари иштирок этиб, узоқ муддатли «углерод нейтраллиги»га эришиш стратегиясини ишлаб чиқиш ҳамда «яшил сертификат» тизимини мукаммаллаштириш масалалари муҳокама қилинди.

Давра суҳбати давомида I-TRACK жамғармаси ва Яшил иқтисодиёт лойиҳалари маркази томонидан I-RES сертификатлари тизими, унинг аҳамияти ҳамда Ўзбекистондаги жорий ҳолат бўйича тақдимот қилинди.

Шу билан бирга, Европа Иттифоқи ҳудудига импорт қилинадиган товарларга нисбатан углерод солиғини назарда тутувчи «Трансчегаравий углеродни тартибга солиш механизми» (CBAM) 2026 йил 1 январдан бошлаб кучга кирганидан сўнг Европага экспорт қиладиган маҳаллий корхоналарга ушбу механизмнинг таъсири, бунда «яшил энергия» сертификатларининг аҳамияти тўғрисида ҳам сўз борди.

Маълумот учун: «Трансчегаравий углеродни тартибга солиш механизми» (Carbon Border Adjustment Mechanism — CBAM) — Европа Иттифоқи (ЕИ)га импорт қилинадиган маҳсулотларни ишлаб чиқаришда атмосферага чиқарилган иссиқхона газлари ҳажмига мувофиқ углерод солиғини қўллаш механизми.

Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳамда «Технопарк» МЧЖ ўртасида «яшил энергия» сертификатлари — I-RES(E)ни чиқариш, мамлакатда илк бор қуёш фотоэлектр станциясини халқаро I-RES сертификатлари тизимида рўйхатга олиш учун шартнома имзоланди ҳамда «Технопарк»ка расмий сертификат топширилди.

Эндиликда «Технопарк» МЧЖ томонидан ўрнатилган, умумий қуввати 823 кВт бўлган қуёш фотоэлектр станциясида ишлаб чиқарилган электр энергияси учун халқаро I-RES(E) сертификатларини муомалага чиқариш имкони яратилди.

Барқарорлик ва экологик масъулиятни ошириш истаги ва хоҳиши бор ҳар қандай компания учун бугун мамлакатимизда бундай имконият мавжуд.

I-REC(E) нима ва у қандай ишлайди?

I-REC(E) сертификати — қайта тикланувчи манбасида ишлаб чиқарилган ҳар 1000 киловатт-соат (кВТ/с) электр энергиясини тасдиқловчи рақамли ҳужжат. Сертификатлар қуйидаги афзалликларга эга:

Биринчидан, қайта тикланувчи энергия манбасини, яъни қуёш, шамол ёки гидроэлектр станцияларини ишга туширган юридик ва жисмоний шахслар ўз объектини I-REC тизимида рўйхатга олиш орқали қўшимча даромад олиши мумкин. Бундан ташқари «Яшил энергия» сертификатлари савдоси ушбу субъектларга қўшимча «яшил» молиявий ресурсларини жалб қилиш имкониятини ошириб, экологик барқарорлик ҳамда яшил иқтисодиётга ўтиш йўналишларидаги саъй-ҳаракатларини ҳам мустаҳкамлайди.

Иккинчидан, I-REC(E) сертификатлари уни харид қилган (фойдаланган) маҳаллий ишлаб чиқарувчиларга халқаро бозорга чиқишда ёрдам беради, экспорт йўналишида рақобатбардошликни оширади, Экологик, ижтимоий ва корпоратив бошқарув (ESG) тамойилларига мос келувчи бизнес муҳитини яхшилайди, хорижий инвесторларни жалб қилиш ва банклар учун очиқлик ва ишончлиликни оширади. Сертификатларнинг яна бир фойдаси шундаки, улар орқали компания ва ташкилотлар ўзининг тоза энергиядан фойдаланишини очиқ-ойдин кўрсата олади.

Учинчидан, сертификатларнинг ўзини хорижий корхоналарга экспорт қилиш имконияти ҳам мавжуд. Жорий йилнинг апрел ойида Ўзбекистонда чиқарилган «яшил энергия» сертификатлари илк бор экспорт қилинди.

Мазкур тизим дунё бўйлаб 60 га яқин мамлакатда ишга туширилган бўлиб, 200 миллиондан ортиқ сертификат муомалага чиқарилган.

Бугунги кунда мамлакатимизда «Ўзбекгидроэнерго» акциядорлик жамиятининг умумий қуввати 962 МВт бўлган 4 та гидроэлектр станцияси халқаро I-REC тизимида рўйхатдан ўтказилган.

Сўнгги бир ярим йил ичида Ўзбекистонда 344 835 та «яшил энергия» сертификати муомалага чиқарилди.

«Технопарк»нинг қуёш станцияси Ўзбекистонда I-REC тизимида рўйхатдан ўтган биринчи қуёш энергия манбаи ҳисобланади.

Сертификатларни харид қилиш ва фойдаланиш борасида эса, биринчилардан бўлиб, O‘zsanoatqurilishbank, British-American Tobacco Uzbekistan, VorleyParsons, Energoqurilishindustriya, Slisk, Knauf, UzAuto Motors va Navoiyuran каби компаниялар I-REC сертификатларидан фойдаланиб келмоқда.

Ҳозирда, I-RES(E) сертификатлари юзасидан мамлакатда фаолият юритаётган ва юритишни режалаштираётган енгил саноат корхоналари, маълумотларни қайта ишлаш марказлари (Data Centre) каби салоҳиятли фойдаланувчилар ҳам қизиқиш билдирмоқда.