Tabassum — sog‘liq, ishonch va baxtning belgisi. Sog‘lom tabassumning ildizi tishlarimizdadir: u yaxshi faoliyatni, yaxshi hazmni va kayfiyatni ta’minlaydi. 

Nega bu mavzu muhim? 

Ko‘pchiligimiz stomatologga faqat tish qattiq og‘riganda boramiz. Og‘riq esa kech signal — u paytda oddiy plombalash amaliyoti yetarli bo‘lmaydi, murakkabroq va qimmatroq davolash jarayoni shart bo‘ladi. Profilaktika odatini joriy qilsak, muammolarni erta bosqichda to‘xtatamiz va xarajatlar, og‘riqlar keskin kamayadi. 

Xalqaro tajriba: qisqa, sodda, ishlaydigan model 

Ko‘plab rivojlangan mamlakatlarda asosiy qoida bir xil: bolalar va yuqori xavf guruhidagilar yiliga kamida 2 marta, past xavfdagilar esa 6–12 oy (ba’zan 12–24 oy) oralig‘ida stomatolog ko‘rigidan o‘tadi. 

Ba’zi mamlakatlarda (masalan, Buyuk Britaniyada) bolalar uchun davlat tizimi orqali ko‘plab asosiy stomatologik xizmatlar qoplanadi; oshkoralik va profilaktika madaniyati kuchli. 

Turkiya, Polsha kabi mamlakatlarda esa xususiy klinikalarning arzon profilaktik paketlari va maktablarda profilaktik ko‘riklar keng tarqalgan. 

Profilaktika va muntazam ko‘rik — universal me’yor sanaladi. Bu madaniyat bo‘lgan joyda davolashga ketadigan pul ham kamroq bo‘ladi. 

Oila budjeti uchun adolatli narx: 1–2% qoida 

“Oyiga 50–100 ming so‘m ekvivalenti” deganda qat’iy tarifni emas, adolatli ulushni nazarda tutamiz. Eng sodda va halol yondashuv — profilaktika rejasini oila daromadining 1–2% atrofida belgilash. Bu hamyonbop, lekin tizimni ushlab turishga yetarli. 

 Misollar (1–2% qoidasiga ko‘ra): 

 • 3 000 000 so‘m daromad → 30 000 – 60 000 so‘m/oy 

 • 5 000 000 so‘m daromad → 50 000 – 100 000 so‘m/oy 

 • 8 000 000 so‘m daromad → 80 000 – 160 000 so‘m/oy 

Mazmuni shuki, har kim o‘z imkoniga yarasha profilaktikaga kichik ulush ajratadi — evaziga yilda ikki marta ko‘rik, tozalash, kerak bo‘lsa erta davolash ishlarini arzonroq va reja asosida bajaradi. 

Bolalardan boshlash — eng samarali sarmoya 

Agar ota-ona bormasa ham, bolalar muntazam ko‘rikdan o‘tsa, profilaktik madaniyat 5–10 yil ichida o‘z-o‘zidan shakllanadi. Shuning uchun amaliy qadamlar bolalardan boshlanishi kerak: 

1.Maktabgacha yosh (3–6 yosh): yiliga 2 marta florli lak, gigiyena o‘yinlari, to‘g‘ri tish yuvish texnikasi. 

2. Boshlang‘ich sinf (7–10 yosh): molar tishlarga germetik (sealant), shakarli ichimliklarni kechqurun kamaytirish odati. 

3. O‘rta sinf (11–14 yosh): breket/ortodontik tekshiruv, sportchilar uchun kapalar, o‘z-o‘zini parvarish qilish ko‘nikmalari. 

4. Yuqori sinf (15–18 yosh): uchinchi molar monitoringi, to‘liq gigiyena rejimi, mustaqil vizit rejalashtirish. 

Maktablarda “Tabassum pasporti” joriy etilsa (o‘quvchi kartochkasi: oxirgi ko‘rik sanasi, tavsiyalar, kelasi vizit), bolalar o‘zlari ham mas’ul bo‘lib boradi. Ota-onaga SMS/Telegram eslatmalar yuborish — oddiy, ammo kuchli rag‘batdir. 

Agar ota-ona bormasa ham — tizim ishlasin 

• Maktab ko‘riklari: yiliga 1–2 marta klinikalar bilan hamkorlikda bepul skrining. 

 • Family-plan: ota-ona profilaktika rejasiga yozilsa, bolalarga qo‘shimcha chegirma yoki bepul ko‘rik. 

 • Ko‘chma (mobil) kabinetlar: chekka hududlarda tozalash va skriningni joyida o‘tkazish. 

 • Mahalla va OAV bilan targ‘ibot: “Tish yuvish haftaligi”, “Shirinlikdan keyin suv ichish” kabi oddiy, ammo foydali odatlarni ommalashtirish. 

Stomatologlar uchun foyda, jamiyat uchun yutuq 

 • Oldindan rejalangan oqim: profilaktika rejasi shifokorga barqaror, bashoratli ish oqimini beradi. 

 • Murakkab ishlar kamayadi: erta bosqichda aniqlangan muammo tez va oson hal bo‘ladi. 

 • Ish sifati va ishonch: muntazam aloqadagi bemor — sodiq bemor. Bu brend va ishonchni mustahkamlaydi. 

 • Davlat uchun: sog‘lom avlod, kamroq og‘ir davolash xarajatlari, ko‘proq mehnat unumdorligi. 

Qisqa iqtisodiy mantiq: 1 so‘m profilaktika  3–5 so‘m davolashdan qutqaradi. 

Muntazam ko‘rik va tozalash ko‘plab kasalliklarni erta aniqlab, qimmat davolashga ehtiyojni kamaytiradi. Bu oila budjeti, klinikalar rejaliligi va davlat salomatlik siyosati uchun foydali. 

Amaliy qadamlar — bugundan boshlaymiz 

1) Oilaviy reja: kalendarga har 6 oy shifokorga tashrif yozib qo‘ying. 

2) Uy qoidasi: kuniga 2 marta tish yuvish, kechqurun shirin ichimliklar o‘rniga suv. 

3) “Tabassum pasporti”: shifokorga borish, tavsiyalar, kichik rag‘batlar. 

4)Daromadning 1–2% qismini profilaktikaga ajrating. 

 5) Mahalliy klinika bilan oilaviy/bolalar paketi bo‘yicha gaplashing. 

Xulosa qilib aytganda sog‘lom tabassum — yuqori madaniyat, sog‘lom turmush mevasi sanaladi. Madaniyat esa odatdan boshlanadi. Ota-onalar bugun farzandidan boshlasalar, ertaga farzandlar o‘zlari mustaqil ravishda ko‘rikka boradigan avlodga aylanadi. Har 6 oyda ko‘rik — kichik qadam, katta natija sanaladi. 

Shahbozbek Homidov, stomatolog.